De houders van voertuigen voor goederenvervoer van meer dan 3,5 ton zullen onder de voorwaarden bepaald door de regionale regelgeving vanaf 1 april 2016 in de Gewesten tol verschuldigd zijn wanneer zij met die voertuigen van de tolwegen op het grondgebied van de Gewesten gebruik maken.
Kenmerkend voor de moderne tolheffing is het elektronische karakter ervan: tolheffing gebeurt door middel van een elektronische voorziening (On-Board Unit of OBU), die door een dienstverlener ter beschikking wordt gesteld en in het voertuig moet worden geïnstalleerd en geactiveerd. De OBU registreert de afgelegde kilometers met behulp van een technologie van plaatsbepaling met satelliet (GNSS), berekent de heffing en verstuurt al deze gegevens naar een server van de dienstverlener, die de verschuldigde heffing int en doorstort aan de zogenaamde tolheffende instanties, het Vlaamse Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de concessiehouder van het Waalse Gewest, SOFICO.
Deze tolheffing voor de betrokken voertuigen, intussen bekend als kilometerheffing, komt in de plaats van het Eurovignet.
Europese dimensie
De Belgische kilometerheffing kadert in de initiatieven die de Europese Unie op het vlak van elektronische tolheffing heeft genomen en die hebben geleid tot de zogenaamde tolrichtlijn van 17 juni 1999 (Richtlijn 1999/62/EG, Pb.L. 20 juli 1999, afl. 187, 42-50), de zogenaamde EETS-richtlijn van 29 april 2004 (Richtlijn 2004/52/EG, Pb.L. 30 april 2004, afl. 166, 124-143), en de zogenaamde EETS-beschikking van 6 oktober 2009 (Beschikking 2009/750/EG, Pb.L. 13 oktober 2009, afl. 268, 11-29).
De bedoeling van de Europese Unie is de verbrokkeling op de markt te vermijden en de technische normen vast te stellen om de technische interoperabiliteit van de elektronische tolheffingssystemen, die onder meer op satellietcommunicatietechnologieën gebaseerd zijn, te verzekeren. Zo kan worden gewaarborgd dat, enerzijds, dienstverleners op niet discriminerende wijze toegang krijgen tot de markt van elektronische tolheffing en dat, anderzijds, heffingsplichtige weggebruikers hun heffingsplicht in alle lidstaten van de Europese Unie kunnen voldoen met behulp van één enkele OBU en in het kader van één enkele overeenkomst gesloten met een dienstverlener.
Ontstaan van de kilometerheffing in België
In navolging van de Europese initiatieven hebben het Vlaamse, Waalse en Brussels Hoofdstedelijk Gewest op 31 januari 2014 een samenwerkingsakkoord gesloten om de elektronische kilometerheffing in de drie Gewesten te kunnen invoeren en een gezamenlijk juridisch kader daarvoor te creëren. Om deze samenwerking in goede banen te leiden en een zo uniform mogelijke uitwerking te bekomen, werd de interregionale entiteit Viapass opgericht, een publiekrechtelijk vormgegeven interregionaal samenwerkingsverband in de vorm van een gemeenschappelijke instelling zoals bedoeld in artikel 92bis, §1, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen.
Aan Viapass werd in het algemeen opgedragen de samenwerking, de coördinatie en het overleg tussen de Gewesten te verzorgen met betrekking tot het door de Gewesten in te voeren kilometerheffingssysteem. Viapass werd bovendien in het bijzonder belast om mee in naam en voor rekening van de Gewesten en SOFICO, een zogenaamde Design, Build, Finance, Maintenance and Operate (DBFMO-) overeenkomst te sluiten met een dienstverlener - de Single Service Provider of SSP - die via een gezamenlijke overheidsopdracht werd aangesteld en die onder meer de noodzakelijke infrastructuur voor de werking van het kilometerheffingssysteem moest bouwen en beschikbaar stellen om de elektronische tolheffingdiensten te kunnen leveren. De NV Satellic werd na een onderhandelingsprocedure als Single Service Provider aangesteld in juli 2014.
Viapass werd daarnaast eveneens belast met de controle op de uitvoering van die DBFMO- overeenkomst en met een reeks van taken en bevoegdheden ten aanzien van de Single Service Provider, en van de andere dienstverleners die in België tot de elektronische toldienstverlening worden toegelaten.
De Gewesten hebben vervolgens midden 2015 elk in uitvoering van het samenwerkingsakkoord de (elektronische) kilometerheffing op hun grondgebied ingevoerd en geregeld door:
- de ordonnantie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 29 juli 2015 tot invoering van een kilometerheffing in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor zware voertuigen bedoeld of gebruikt voor het vervoer van goederen over de weg, ter vervanging van het Eurovignet (BS 12 augustus 2015, 51.305);
- het decreet van het Vlaamse Gewest van 3 juli 2015 tot invoering van de kilometerheffing en stopzetting van de heffing van het eurovignet en tot wijziging van de Vlaamse Codex Fiscaliteit van 13 december 2013 in dat verband (BS 10 augustus 2015, 50.803); en
- het decreet van het Waalse Gewest van 16 juli 2015 tot invoering van een kilometerheffing voor het wegengebruik door zware vrachtwagens (BS 28 juli 2015, 47.827).
Ten slotte werden in uitvoering van de Europese en de gewestelijke regelgeving de zogenaamde tolgebiedverklaringen (toll domain statements) voorbereid, die door de gewestregeringen moeten worden goedgekeurd, en waarin de algemene voorwaarden, rechten en plichten worden uiteengezet waaronder de dienstverleners (andere dan de SSP) worden geregistreerd en/of geaccepteerd om in de tolgebieden op het grondgebied van de Gewesten elektronische tolheffingsdiensten te verlenen.
Het kilometerheffingssysteem
Het Belgische grondgebied zal uit drie tolgebieden bestaan: het tolgebied van het Vlaamse Gewest, het tolgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het tolgebied beheerd door SOFICO, aan wie het beheer van een deel van het Waalse wegennet door het Waalse Gewest in concessie werd gegeven. De tolgebieden van het Vlaamse en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaan vooralsnog enkel uit niet-geconcedeerde wegen. Het aan de NV Tunnel Liefkenshoek in concessie gegeven wegennet valt voor alle duidelijkheid niet onder het Belgisch kilometerheffingssysteem.
De kilometerheffing die wordt geheven op de niet-geconcedeerde wegen zal een belasting zijn en de kilometerheffing die wordt geheven op de geconcedeerde wegen een retributie, die aan BTW onderworpen is. Op het grondgebied van het Waalse Gewest wordt slechts tol geheven op het geconcedeerde wegennet van SOFICO.
Op een deel van het wegennet in Vlaanderen is vooralsnog een nultarief, terwijl op de overige wegen in het Vlaamse Gewest, alsook op de wegen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en van het wegennet dat aan SOFICO in concessie is gegeven, een tarief boven nul eurocent toepasselijk is. De tarieven boven nul variëren thans tussen 0,074 en de 0,292 euro per kilometer.
Ten slotte is van belang dat aan alle heffingsplichtige weggebruikers de verplichting wordt opgelegd om steeds een OBU in het betrokken voertuig te installeren en te activeren, alvorens gebruik te maken van het Belgisch wegennet.
Actoren
Het Belgisch kilometerheffingssysteem kent vier belangrijke (groepen van) actoren: de interregionale entiteit Viapass, de tolheffende instanties, de dienstverleners en de heffingsplichtigen.
Viapass is onder meer het aanspreekpunt voor de (kandidaat) dienstverleners en handelt voor tal van taken en bevoegdheden in naam en voor rekening van de tolheffende instanties. Zij staat niet alleen in voor de controle op de Single Service Provider (NV Satellic) en de dienstverleners, maar staat bovendien in voor de registratie van andere dienstverleners van elektronische tolheffingsdiensten, die nog niet in een lidstaat van de Europese Unie zijn geregistreerd, en voor de acceptatie van de dienstverleners in alle tolgebieden van het Belgische kilometerheffingssysteem om er hun dienstverlening aan te bieden.
De tolheffende instanties zijn de entiteiten die de tol heffen, namelijk het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, het Vlaamse Gewest en SOFICO. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, het Vlaamse Gewest en het Waalse Gewest (voor het tolgebied van SOFICO) staan in voor de regelgeving, de handhaving en de sanctionering. De tolheffende instanties sluiten samen met Viapass en het Waalse Gewest een overeenkomst met de dienstverleners van de elektronische tolheffing en dit in overeenstemming met de bepalingen van de verschillende tolgebiedverklaringen. De overeenkomst regelt de door de dienstverlener te verschaffen dienstverlening, waaronder de inning en afdracht van de kilometerheffing ten behoeve van de tolheffende instanties en de vergoeding voor de geleverde diensten.
Daarnaast zal elke heffingsplichtige weggebruiker een dienstverleningsovereenkomst moeten sluiten met een in het Belgisch kilometerheffingssysteem geregistreerde en/of geaccepteerde dienstverlener naar keuze, dan wel met de Single Service Provider (NV Satellic). Heffingsplichtig zijn de houders van een motorvoertuig of een samenstel van voertuigen, bedoeld of gebruikt, al dan niet uitsluitend, voor het vervoer over de weg van goederen en waarvan het maximaal toegestane totaalgewicht meer dan 3,5 ton bedraagt.
Elke dienstverlener die voldoet aan de in de tolgebiedverklaring bepaalde registratie- en acceptatievoorwaarden kan, naast de Single Service Provider, zijn (elektronische) kilometerheffingsdiensten aanbieden in de tolgebieden van het Belgisch kilometerheffingssysteem.
Het kilometerheffingssysteem treedt in werking op 1 april 2016.